Μελετάτε στην τάξη, μαζί με τους μαθητές, ένα ποίημα του Κ. Π. Καβάφη και χρησιμοποιείτε το ψηφιακό υλικό που διατίθεται στην ηλεκτρονική σελίδα του Σπουδαστηρίου του Νέου Ελληνισμού (http://www.snhell.gr ).
Στη συγκεκριμένη ιστοσελίδα:

1) διατίθεται ολόκληρο το έργο του ποιητή σε ψηφιακή μορφή,

2) ακούτε πολλαπλές αναγνώσεις ποιημάτων του Καβάφη,

3) αντλείτε βιογραφικές πληροφορίες και εικονογραφικό υλικό για τον ποιητή,

4) σημειώνεται βιβλιογραφία και μελέτες για το έργο του.

Η πύλη για την Ελληνική Γλώσσα του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας (http://www.greek-language.gr) μπορεί να αξιοποιηθεί στη διδασκαλία της λογοτεχνίας, γιατί περιέχει:

Κατά τη διδασκαλία της Λογοτεχνίας, οι ΤΠΕ μπορούν:
α) Να διευκολύνουν τη διαθεματική προσέγγιση των κειμένων,
β) Να προσφέρουν περικειμενικό υλικό.

«Η αξιοποίηση των ΤΠΕ για τη διδασκαλία της Λογοτεχνίας συνδέεται με σύγχρονες αναγνωστικές θεωρίες».

«Παρά το γεγονός ότι η χρήση των ΤΠΕ συνδέεται άμεσα με το μαθητοκεντρικό μοντέλο και την εποικοδομητική μάθηση, σε αρκετές περιπτώσεις γίνεται φανερή, τόσο από τα φύλλα εργασίας όσο και από τις προτεινόμενες δραστηριότητες και τα βήματα της διδασκαλίας, η τάση των εκπαιδευτικών να προσαρμόσουν τις ΤΠΕ στο παραδοσιακό δασκαλοκεντρικό μοντέλο».
Αυτό γίνεται, διότι:

Οι ΤΠΕ χρησιμοποιούνται στη διδασκαλία της λογοτεχνίας:
α) Ως εξωτερικό στοιχείο της διδασκαλίας, δηλαδή ως τρόπος ενίσχυσης του
ενδιαφέροντος των μαθητών.
β) Ως συγγραφικό εργαλείο, τρόπος παρουσίασης των μαθητικών εργασιών, ως
χώρος αναζήτησης πληροφοριών.
γ) Ως τρόπος οργάνωσης και παρουσίασης του λογοτεχνικού κειμένου, ως εργαλείο για την πρόσληψη νέων κειμενικών ειδών, ως τρόπος εισαγωγής των μαθητών στη φιλολογική έρευνα των πηγών και στην παραγωγή κριτικού και δημιουργικού λόγου.

Σε ποια από τις τρεις περιπτώσεις περνούμε από τη χρησιμοποίηση στην αξιοποίηση των ΤΠΕ για τη διδασκαλία του μαθήματος;

Η χρήση καινοτόμων τεχνολογικών εργαλείων για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας:
α) συνεπάγεται, σε κάθε περίπτωση, την καινοτόμο προσέγγιση της διδασκαλίας
β) λειτουργεί σχεδόν οπισθοδρομικά
γ) αποτελεί ικανή, αλλά όχι απαραίτητα αναγκαία, συνθήκη για την ανανεωτική προσέγγιση του αντικειμένου.

Τα λογοτεχνικά υπερκείμενα:
α) ανατρέπουν την κυριαρχία του συγγραφέα
β) χαρακτηρίζονται από το στοιχείο της αλληλεπίδρασης
γ) χαρακτηρίζονται από ρευστότητα και δομική ευελιξία
δ) σπανίως ακολουθούν γραμμική αφήγηση

Η παιδοκεντρική προσέγγιση κατά τη διδασκαλία του μαθήματος:
α) υπονομεύεται από τα φύλλα εργασίας τα οποία δομούνται στο σχήμα ερώτηση - (μία και μόνη) απάντηση.
β) υπονομεύεται από την αντίληψη ότι το κείμενο έχει ένα και μόνο νόημα, το οποίο
αποκαλύπτεται με τις κατάλληλες ερωτήσεις από τη μεριά του διδάσκοντα.
γ) ενισχύεται από τα διαδραστικά φύλλα εργασίας, τα οποία απαιτούν πάτημα
συγκεκριμένων κουμπιών για τη συμπλήρωση τους.

Η μετατόπιση στην αφηγηματική γωνία, οι παλίνδρομες κινήσεις στον αφηγηματικό χρόνο, η διασάλευση της αφηγηματικής τάξης είναι αφηγηματικά τεχνάσματα που αναπτύχθηκαν:

Η χρήση των ΤΠΕ δημιουργεί προσδοκίες για μια καινοτόμο προσέγγιση και διδασκαλία της λογοτεχνίας:
1) Η τεχνολογία μπορεί να χρησιμοποιηθεί εξίσου για μια πεπαλαιωμένη (αμιγώς ιστορικοφιλολογική) προσέγγιση του λογοτεχνικού κειμένου.
2) Η τεχνολογία ενδέχεται να ενισχύει πεπαλαιωμένες προσεγγίσεις του αντικειμένου και να τις επενδύει με καινοτόμο όψη.
3) Η τεχνολογία συμβάλλει στην πολυτροπική και πολυμεσική προσέγγιση του αντικειμένου.

Ο συμφραστικός πίνακας λέξεων μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά τη διδασκαλία της λογοτεχνίας:
1) Ως εργαλείο για τη μελέτη της μικροδομής και της μακροδομής των λογοτεχνικών κειμένων.
2) Ως εργαλείο λεξιλογικής - θεματικής διερεύνησης.
3) Ως εργαλείο υφολογικής διευρεύνησης.

Η θεμελιώδης διαφορά της έντυπης από την υπερκειμενική λογοτεχνία είναι:
α) Το λογοτεχνικό υπερκείμενο δεν αφηγείται μια συγκεκριμένη ιστορία. Ο αναγνώστης
διαμορφώνει τη δική του αναγνωστική διαδρομή, πατώντας κουμπιά.
β) Το υπερκείμενο χρησιμοποιεί συνδυασμό τεχνών, σε αντίθεση με την έντυπη
λογοτεχνία.
γ) Το υπερκείμενο παρουσιάζει με εμφανή τρόπο στην οθόνη του υπολογιστή τεχνικές
οργάνωσης και διασάλευσης της αφηγηματικής τάξης.

1) Η υπέρ λογοτεχνία βρίσκεται έξω από το λογοτεχνικό κανόνα, ο οποίος αποτελεί το κύριο αντικείμενο της διδασκαλίας του μαθήματος της Λογοτεχνίας.
2) Η υπερλογοτεχνία ορίζει μια δυναμική τάση της σύγχρονης λογοτεχνίας.
3) Η υπερλογοτεχνία εγκαινιάζει ένα νέο είδος ανάγνωσης.

Η συγχρονική και η ασύγχρονη επικοινωνία μπορούν να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο του μαθήματος της Λογοτεχνίας:
1) Για την επικοινωνία των μαθητών με λογοτέχνες.
2) Για τη δημιουργία ιστολογίου ανάγνωσης και εικονικών αναγνωστικών κοινοτήτων.

Σε αρκετά εκπαιδευτικά σενάρια αγγλόφωνων και ελληνόφωνων εκπαιδευτικών κόμβων, παρατηρείται το φαινόμενο της χρησιμοποίησης των ΤΠΕ για την ανασύσταση του ιστορικοφιλολογικού πλαισίου του λογοτεχνικού έργου, ενώ η κειμενοκεντρική εξέταση πραγματοποιείται με συμβατικά μέσα.
1) Σε αυτές τις περιπτώσεις, το διαδίκτυο εκτρέπει τη διδασκαλία σε αναζήτηση πληροφοριών, οι οποίες δεν αξιοποιούνται κατά την ανάγνωση του κειμένου.
2) Σε αυτές τις περιπτώσεις, το λογοτεχνικό έργο λειτουργεί ως πρόσχημα για διαδικτυακή περιήγηση.
3) Σε αυτές τις περιπτώσεις, η διδασκαλία της λογοτεχνίας εκτρέπεται σε συζήτηση ιστορικών ή κοινωνικών ζητημάτων, τα οποία σχετίζονται με το λογοτεχνικό θέμα.

Κατά τη διδασκαλία της λογοτεχνίας:
1) Οι ΤΠΕ μπορούν να συνεισφέρουν σε ένα νέο τρόπο πρόσληψης της λογοτεχνίας
2) Οι ΤΠΕ μπορούν να χρησιμοποιούνται ως πηγή άντλησης πληροφοριών

Ένας εκπαιδευτικός χρησιμοποιεί τον ηλεκτρονικό Συμφραστικό Πίνακα Λέξεων (ΣΠΛ) στο έργο του Γιώργου Σεφέρη (http://www.greek-language.gr/greekLang/literature/tools/concordance/seferis/index.html) σε πιλοτικό πρόγραμμα για τη διδασκαλία της ποίησης στο Λύκειο.
Στο ερωτηματολόγιο που συμπληρώνει μετά το πέρας της διδασκαλίας, υποστηρίζει ότι ο ΣΠΛ είναι χρήσιμος μόνο για την υφολογική διερεύνηση του ποιητικού έργου του Γιώργου Σεφέρη.

Παρατίθεται άποψη εκπαιδευτικού για τη σχέση των ΤΠΕ με τη διδασκαλία της λογοτεχνίας:
«Φυσικά και πρέπει να χρησιμοποιούμε ΤΠΕ, για να διδάξουμε τη λογοτεχνία. Στο διαδίκτυο μπορεί να βρει κανείς τα πάντα: πληροφορίες για έργα και συγγραφείς. Στο διαδίκτυο μπορώ να αλιεύω εύκολα πληροφοριακό υλικό, πράγμα που αποδεικνύεται πιο κοπιαστικό με τα βιβλία».

Επιμορφουμένος στα ΠΑΚΕ διαβάζει: «Η χρήση των ΤΠΕ στη διδασκαλία της λογοτεχνίας δημιουργεί προσδοκίες για μια καινοτόμο, πιο συμμετοχική, θεσμική ανάγνωση των λογοτεχνικών κειμένων στη σχολική τάξη, οι οποίες τις πιο πολλές φορές δεν εκπληρώνονται. Αυτό οφείλεται στη φυσική τάση των διδασκόντων να προσαρμόζουν τα εργαλεία της διδασκαλίας, ακόμα και αυτά που θεωρούνται σχετικώς πρωτοποριακά, σε ένα είδος 'γραφειοκρατικής' προσέγγισης, η οποία τους είναι περισσότερο οικεία».
Όταν συναντιέται με τους συναδέλφους του, αναφέρεται σ' αυτό που διάβασε και διατυπώνονται οι παρακάτω απόψεις. Ποια είναι η ορθή;

Εκπαιδευτικός χρησιμοποιεί το διαδίκτυο για τη συλλογή εργοβιογραφικών στοιχείων και περικειμενικού υλικού. Ζητεί από τους μαθητές να συλλέξουν στοιχεία για τον βίο και το έργο του συγγραφέα, για την εποχή στην οποία έζησε, για το κοινωνικό ιστορικό πλαίσιο του κειμένου.
Η άποψη του εκπαιδευτικού για τη χρήση των ΤΠΕ στη διδασκαλία της λογοτεχνίας στηρίζεται:
1) Σε σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις, οι οποίες αξιοποιούν την ισχυρή επικοινωνιακή δυνατότητα που προσφέρει η τεχνολογία, πολλαπλασιάζουν τους αναπαραστατικούς κώδικες του έργου, εισάγουν τους μαθητές στην παραγωγή κριτικού και δημιουργικού λόγου.
2) Σε απόψεις που προσαρμόζουν και περιορίζουν τη χρήση των ΤΠΕ σε ιστορικοφιλολογικές προσεγγίσεις.

Εκπαιδευτικός χρησιμοποιεί τον επεξεργαστή, για τη δημιουργική γραφή. Ορισμένοι συνάδελφοι του αντιδρούν, σχολιάζοντας ότι προσπαθεί να μετατρέψει τους μαθητές σε συγγραφείς και ότι, με τον τρόπο αυτό, υπονομεύονται -αν δεν αλλοιώνονται- το περιεχόμενο και οι στόχοι του μαθήματος της Λογοτεχνίας.

Ένας επιμορφούμενος σας παρουσιάζει εκπαιδευτικό σενάριο, το οποίο σχεδίασε ο ίδιος και αφορά τη λογοτεχνία. Το συγκεκριμένο σενάριο αναζητεί έργο βιογραφικές πληροφορίες για το συγγραφέα και προσπαθεί να ανασυστήσει το ιστορικοφιλολογικό πλαίσιο του έργου. Το σενάριο:
1) Εστιάζει στις νέες μορφές κειμένων.
2) Αν ορίσουμε ως κέντρο της διδασκαλίας το λογοτεχνικό κείμενο, χρησιμοποιεί το διαδίκτυο φυγόκεντρα.
3) Προωθεί την παραγωγή συνεχούς γραπτού λόγου σε δοσμένο επικοινωνιακό πλαίσιο.

Ένας επιμορφούμενος σχεδιάζει το ακόλουθο φύλλο εργασίας, το οποίο περιλαμβάνεται σε εκπαιδευτικό σενάριο:

Φύλλο εργασίας
1. Εργαστείτε σε ζεύγη.
2. Ανοίξτε τον υπολογιστή και πληκτρολογήστε τη διεύθυνση www.snhell.gr .
3. Αναζητήστε το βιογραφικό σημείωμα του Κ.Π.Καβάφη.
4. Καταγράψτε τις πιο σημαντικές βιογραφικές πληροφορίες για τον ποιητή.
5. Συνεργαστείτε μεταξύ σας, ώστε να προκύψει κοινό αποτέλεσμα.
6. Παρουσιάστε τα ευρήματα σας στην ολομέλεια της τάξης.

Το φύλλο εργασίας:
1. Υποστηρίζει τη διερευνητική μάθηση.
2. Δημιουργεί την εντύπωση της μαθητοκεντρικής διδασκαλίας. Στην ουσία, αφήνει ελάχιστα περιθώρια πρωτοβουλίας και αυτενέργειας στους μαθητές.

 

Υποθέστε πως ένας επιμορφούμενος εκπαιδευτικός σας παρουσιάζει τα εξής δεδομένα και ζητεί τη συνδρομή σας:
«Εργάζομαι σε επαρχιακό Γυμνάσιο. Το τμήμα μου αποτελείται από είκοσι μαθητές, χαμηλών επιδόσεων, χωρίς μαθησιακά προβλήματα. Στο σχολείο μου διαθέτω εργαστήριο με πολλές ελεύθερες ώρες, όμως δεν υπάρχει κάποια παράδοση στη διδασκαλία της λογοτεχνίας με ΤΠΕ. Ευελπιστώ ότι, αν καταφέρω να κεντρίσω το ενδιαφέρον των μαθητών, θα μπορέσω να αξιοποιήσω ακόμα και μέρος του εξωσχολικού χρόνου».
Τι θα προτείνατε στον εκπαιδευτικό;

Στην ερώτηση αν μπορούν να αξιοποιηθούν οι ΤΠΕ για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας, ένας εκπαιδευτικός απαντά:
«Οι ΤΠΕ μπορούν να αξιοποιηθούν σε όλα τα μαθήματα. Οι μαθητές γνωρίζουν πολύ καλά την τεχνολογία, οπότε η χρήση της στη διδασκαλία ενισχύει το ενδιαφέρον τους για το μάθημα. Έτσι λοιπόν, μπορώ να χρησιμοποιήσω τις ΤΠΕ: προσδίδουν ποικιλία στη διδασκαλία του μαθήματος».
Η πληροφορία που παίρνετε από τη συγκεκριμένη τοποθέτηση, σας οδηγεί στην εξής σκέψη για τη στρατηγική της επιμόρφωσης που θα ακολουθήσετε στο μάθημα της λογοτεχνίας:

Στην ερώτηση πώς μπορούν να αξιοποιηθούν οι ΤΠΕ κατά τη διδασκαλία της λογοτεχνίας, ένας εκπαιδευτικός απαντά:
«Προσφέρουν εύκολη πρόσβαση στις πηγές. Τα ίδια πράγματα που θα χρησιμοποιήσω στο μάθημα (κείμενα, βιβλιογραφία, εργοβιογραφία), αντί να τα αναζητήσω στα βιβλία, θα τα αναζητήσω στο διαδίκτυο».
Η πληροφορία που παίρνετε από τη συγκεκριμένη τοποθέτηση, σας οδηγεί στην εξής σκέψη για τη στρατηγική της επιμόρφωσης που θα χρησιμοποιήσετε στο μάθημα της λογοτεχνίας: