Σκέψεις με αφορμή το Σχέδιο Δράσης για το «Ψηφιακό Σχολείο» αναφορικά με τις ΤΠΕ-E

Του Νίκου Δαπόντε (με την άδειά του για αναδημοσίευση)

“… επιστρέφοντας σ΄ ένα παρελθόν γεμάτο πλάνες βρίσκουμε την αλήθεια σαν πραγματική διανοητική μεταμέλεια… Οι αποκαλύψεις του πραγματικού είναι πάντα αναδρομικές. Γνωρίζουμε ενάντια στις παρωχημένες γνώσεις μας…”
Gaston Bachelard

Πριν από αρκετά χρόνια αποτύπωσα τις σκέψεις μου για τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών σε ένα άρθρο μου και το Γενάρη του 2005 το αναθεώρησα με τίτλο «Ο λόγος περί διδασκαλίας των Φυσικών Επιστημών» προσθέτοντας κάποιες επίκαιρες προτάσεις.

Ξαναδιαβάζοντας το, σήμερα 2010, διαπίστωσα ότι παρά τα χρόνια που πέρασαν από την αρχική έκδοση ο βασικός πυρήνας του άρθρου παραμένει αναλλοίωτος. Ερέθισμα για το ξαναδιάβασμα στάθηκε η ανακοίνωση των πρόσφατων δράσεων του Υπουργείου Παιδείας για το «Ψηφιακό Σχολείο» (http://www.ypepth.gr/docs/neo_sxoleio_brochure_100305.pdf ) καθώς και οι αντίστοιχες δράσεις για το Γαλλικό «Ψηφιακό Σχολείο» (βλέπε σχετικά άρθρα στο http://www.dapontes.gr/ ).

Μελετώντας το Ελληνικό Σχέδιο Δράσης για το Νέο Σχολείο διαπιστώνουμε ότι σ’ αυτή τη διακήρυξη:

i) Κυριαρχούν παλιά και νέα εκπαιδευτικά συνθήματα, όπως για παράδειγμα:
“ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ»,
«ΠΡΩΤΑ Ο ΜΑΘΗΤΗΣ» (οι Γάλλοι στο αντίστοιχο σχέδιο γράφουν «Πρώτος μοχλός εξέλιξης οι Μαθητές»)
«ΕΝΑ ΣΧΟΛΕΙΟ ΧΩΡΙΣ ….ΤΟΙΧΟΥΣ» ανοικτό στις ιδέες, και στην κοινωνία,
«ΠΡΑΣΙΝΟ ΣΧΟΛΕΙΟ» που να καλλιεργεί την περιβαλλοντική συνείδηση στο Μαθητή (το ίδιο ακριβώς σύνθημα εμφανίζεται και στην Έκθεση για το Γαλλικό «Ψηφιακό Σχολείο»)
«ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ», σε αρμονική σύνδεση με τη Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης,
«ΨΗΦΙΑΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ» με την αξιοποίηση των «Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας» (ΤΠΕ-Ε) στη Διοίκηση και στη Διδασκαλία: Ταχύτατο διαδίκτυο, Διαδραστικοί Πίνακες», e-books, ψηφιακό εκπαιδευτικό υλικό, προσωπικός μαθητικός υπολογιστής (τα ίδια διακηρύσσονται και στο Γαλλικό σχέδιο).

ii) Αποτυπώνεται μια «γκρίζα εικόνα» του Σχολείου και των Προγραμμάτων Σπουδών όπως δείχνουν για παράδειγμα, τα παρακάτω αποσπάσματα:
«Το σχολείο σήμερα μοιάζει συχνά με χώρο καταναγκαστικού έργου όπου λείπει η χαρά της μάθησης, της έρευνας και ανακάλυψης, της δημιουργίας. Το σχολείο έχει υποβιβαστεί από τις απαιτήσεις μιας στεγνής γνώσης με υπερφορτωμένο πρόγραμμα, που στις μικρές τάξεις γεμίζει την τσάντα των μαθητών με μεγάλο βάρος και στις μεγαλύτερες, τους επιβάλλει ένα εξαντλητικό ωράριο….».

«Οι εκπαιδευτικοί βιώνουν ένα επαγγελματικό περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από άγχος, αίσθηση απαξίωσης και μια επιφυλακτικότητα απέναντι στην καινοτομία. Τρέχοντας να καλύψουν την ύλη του ενός και μοναδικού βιβλίου, που σε πολλές περιπτώσεις δεν το θεωρούν ικανοποιητικό, χωρίς εναλλακτικό εκπαιδευτικό υλικό, μέσα, νέες τεχνολογίες, καθώς και επαρκή παιδαγωγική και επιστημονική καθοδήγηση και επιμόρφωση βλέπουν να περιορίζεται ο ρόλος τους σε αυτόν του απλού διεκπεραιωτή εκπαιδευτικών εντολών και κατευθύνσεων….»

«Ο μαθητής υφίσταται τις συνέπειες. Όλα τα παραπάνω έχουν συμβάλλει ώστε το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα όχι μόνο να συντηρεί και να αναπαράγει ανισότητες αλλά και να μην είναι ανταγωνιστικό τόσο στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και στο διεθνή χώρο. Οι μέτριες επιδόσεις, αφενός του εκπαιδευτικού συστήματος σε σχέση με τους στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Εκπαίδευση και Κατάρτιση (ET 2010) και αφετέρου των ελλήνων μαθητών σε διεθνείς αξιολογήσεις όπως αυτή της PISA, καθώς επίσης η χαμηλότατη θέση της Ελλάδας ως προς τη χρήση της τεχνολογίας….»

«Τα Προγράμματα Σπουδών που εφαρμόζονται σήμερα, παρά το γεγονός ότι περιγράφουν την υιοθέτηση σύγχρονων αρχών δεν έχουν στην πράξη επιφέρει αλλαγές στο σχολείο. Δεν προκαλούν τον μαθητή να ερευνήσει και να ανακαλύψει τη γνώση αλλά προσφέρουν έτοιμες απαντήσεις προς απομνημόνευση, ενώ δεν αφήνουν περιθώρια ανάπτυξης πρωτοβουλιών από τον εκπαιδευτικό».

iii) Έμφαση δίνεται σε γνωστά Παιδαγωγικά αιτήματα που παραπέμπουν στους μεγάλους παιδαγωγούς μεταξύ των οποίων οι Piaget, Vygotsky, Papert:
Ο Μαθητής:
«μικρός διανοούμενος»,
«μικρός Επιστήμονας»,
«μικρός ερευνητής»,
«μαθαίνει πώς να μαθαίνει»

v) Κυριαρχεί η πληθώρα των έργων του ΕΣΠΑ, όλα χρηματοδοτούμενα από Ε.Ε. (75% και την Πολιτεία 25%) (Προγράμματα Σπουδών Π/θμιας και Δ/μιας εκπαίδευσης, Πιλοτική εφαρμογή και γενίκευσής τους, Επιμόρφωση των εκπαιδευτικών).

Σημείωση: Όλες οι δράσεις που αναφέρονται θα υλοποιηθούν σε άμεση συνέργεια με τα κάτωθι προγράμματα του Επιχειρησιακού Προγράμματος «ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ»

  • Επιμόρφωση εκπαιδευτικών σε ICT,
  • Ανάπτυξη Ψηφιακού Εκπαιδευτικού Υλικού (Ψηφιακή Βάση Γνώσεων – Υποδομές για ένα Ψηφιακό Σχολείο)
  • Ψηφιακές Παρεμβάσεις και μαθησιακές διαδικασίες στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια εκπαίδευση
  • Προδιαγραφές Και Ανάπτυξη Ψηφιακής Εκπαιδευτικής Πλατφόρμας, Υποδομές Ψηφιακής Βάσης Γνώσεων, Δημιουργία Προτύπων Ψηφιακού Εκπαιδευτικού Υλικού, Καταγραφή και Συγκέντρωση ήδη παραχθέντος Ψηφιακού Εκπαιδευτικού Υλικού
  • Θεσμός αριστείας και ανάδειξη καλών πρακτικών στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση
  • Ζώνες Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας
  • Εξορθολογισμός Προγραμμάτων Σπουδών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης
  • Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού έργου της σχολικής μονάδας – Διαδικασία Αυτοαξιολόγησης

Τέλος, την υλοποίηση όλων των δράσεων του «Ψηφιακού Σχολείου» θα αναλάβουν η «Ειδική Υπηρεσία Εφαρμογής Εκπαιδευτικών Δράσεων» (ΕΥΕΑΔ) του Υπουργείου Παιδείας, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (ΠΙ), το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας (ΚΕΕ) και ο Οργανισμός Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών.


ΚΑΠΟΙΑ ΠΡΩΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ και ΣΚΕΨΕΙΣ

Από ένα τόσο σημαντικό Σχέδιο Δράσης θα περίμενε κανείς μια μεγαλύτερη ανάλυση και εμβάθυνση έτσι που να μην περιορίζεται μόνο σε διαπιστώσεις αλλά να αναφέρεται με σαφήνεια και στα αίτια ή εμπόδια τα οποία οφείλονται σε συγκεκριμένες ασυνέπειες, ανεπάρκειες, παλινωδίες και ευθύνες της ίδιας της Πολιτείας.

Με άλλα λόγια για να αναβαθμίσουμε την εκπαίδευση οφείλουμε να αναζητήσουμε αυτά τα αίτια και να επισημανθούν ρητά οι θεσμοί που είναι υπεύθυνοι για τη «σκληρή πραγματικότητα» όπως αναφέρει το Σχέδιο Δράσης και στη συνέχεια να κατατεθούν οι αντίστοιχες προτάσεις για την βελτίωσή τους ή την επανίδρυσή τους.

Από την άλλη δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι με τις χρηματοδοτούμενες δράσεις τύπου ΕΣΠΑ πορευτήκαμε για όλα τα έργα που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια και τα αποτελέσματα εκφράζονται συνοπτικά με τη φράση του Σχεδίου Δράσης για το «Ψηφιακό Σχολείο»: «Επιτέλους να αποδώσουν τα πολλά χρήματα που έχουν δαπανηθεί αποσπασματικά και τυχαία»

Ας αναρωτηθούμε:

α) Μήπως θα έπρεπε αυτή η πρόσφατη προσπάθεια του «Νέου Σχολείου» να μη βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στη χρηματοδότηση μέσα από δράσεις του ΕΣΠΑ;

Μήπως θα πρέπει σε όλα τα νέα προγραμματιζόμενα έργα του ΕΣΠΑ να γίνονται με αυστηρά κριτήρια βιωσιμότητας ώστε να μη ξαναπούμε «Επιτέλους να αποδώσουν τα πολλά χρήματα που έχουν δαπανηθεί αποσπασματικά και τυχαία»; όπως επισημαίνει το ίδιο το Υπουργείο;

β) Μήπως θα πρέπει να δομηθούν καλύτερα οι υπηρεσίες του Υπουργείου, στο Κέντρο και στην Περιφέρεια, έτσι ώστε να υποστηρίζουν πιο αποτελεσματικά το έργο των εκπαιδευτικών της πράξης;

Μήπως θα πρέπει να ενεργοποιήσει έναν ευέλικτο και διευρυμένο μηχανισμό, όπως τα Περιφερειακά Κέντρα Στήριξης και Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού (ΠΕ.ΚΕ.ΣΕΣ) του άρθρου 9 του Νόμου 2525/97 για παράδειγμα που επί πολλά χρόνια παραμένουν μόνο στα χαρτιά;

Μήπως θα πρέπει το Υπουργείο να ξανασκεφτεί την πρόταση για τη «θεσμοθέτηση Εκπαιδευτικών Πυλών σε κάθε Περιφερειακή Διεύθυνση με εκπαιδευτικό υλικό από τα στελέχη και τους εκπαιδευτικούς της κάθε Περιφέρειας» και σ’ αυτό το πλαίσιο να ξανασκεφτεί την αναδιαμόρφωση της κεντρικής «Εκπαιδευτικής Πύλης του Υπουργείου» (e-yliko) καθώς και του δικτυακού τόπου του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και άλλων υπηρεσιών;

Μήπως οι Περιφερειακές Διευθύνσεις θα πρέπει να αποτελούν και το «Παρατηρητήριο» για τα εκπαιδευτικά θέματα της περιφέρειας τους με την ευκαιρία της «αυτοαξιολόγησης των σχολείων»;

«Όπως ο διδάσκων οφείλει να δημιουργεί κατάλληλες συνθήκες για να μπορέσουν οι μαθητές να οικοδομήσουν τις γνώσεις τους έτσι και η Πολιτεία οφείλει να βρει τρόπους και μέσα ώστε να δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες ώστε να διευκολύνεται το έργο του εκπαιδευτικού αναφορικά με τις ΤΠΕ»

γ) Μήπως οφείλει το Υπουργείο να αναζητήσει τρόπους αξιοποίησης όλων των ενεργών Επιμορφωτών ΤΠΕ (από τους επιμορφωτές του έργου Ε42 της Οδύσσειας μέχρι τους επιμορφωτές των ΠΑΚΕ) έτσι ώστε να διευκολυνθεί η ένταξη των ΤΠΕ-Ε;

Μήπως οι επιμορφώσεις «γραφειοκρατικού τύπου» έργων της ΕΕ έφτασαν στα όρια τους και θα πρέπει να επινοηθούν και άλλοι εναλλακτικοί τρόποι επιμόρφωσης;

Μήπως θα πρέπει να υπάρξει και φροντίδα για ένα Μοντέλο Ενδοσχολικής Υποστήριξης των εκπαιδευτικών στο χώρο δουλειάς τους;  (βλέπε και στο Γαλλικό Σχέδιο για το Ψηφιακό Σχολείο)

«…Οι επιμορφώσεις οφείλουν να αλλάξουν μορφή και να αξιοποιηθούν οι υπηρεσίες του Web 2.0. Αντί όλες να είναι διαλέξεις και συζητήσεις καλύτερα να οργανώνονται έτσι ώστε οι συμμετέχοντες εκπαιδευτικοί να ΠΑΡΑΓΟΥΝ ΕΡΓΟ το οποίο θα αναρτάται στο ιστολόγιο της επιμόρφωσης. Μόνο έτσι θα έχουμε καλύτερα αποτελέσματα που θα επιδρούν και στη διδακτική πράξη…».

Η επιμόρφωση στις ΤΠΕ (1996-2008) έφθασε στα όρια της. Και τώρα τι;

δ) Μήπως θα πρέπει το Υπουργείο να φροντίσει με ενέργειες του να αποκατασταθεί η Χαμένη Εμπιστοσύνη των Εκπαιδευτικών και η απογοήτευσή τους μια και αυτοί έχουν βιώσει για πολλά χρόνια μια σειρά από μέτρα, αναθεωρήσεις, φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις και αντι-μεταρρυθμίσεις;

Μήπως και οι εκπαιδευτικοί δεν έχουν τα ανθρώπινα όρια τους για να καλούνται κάθε τόσο να αλλάζουν προσανατολισμό που επιβάλλεται με ημίμετρα, αναστολές και πισωγυρίσματα;

Μήπως θα πρέπει το Υπουργείο να έχει ως αφετηρία τις ανάγκες των εκπαιδευτικών σε λογισμικά, e-books, «Διαδραστικούς πίνακες», όργανα διδασκαλίας κ.α. και όχι το ανάποδο;

Το Γαλλικό Υπουργείο Παιδείας επιδιώκοντας να γνωρίσει τις επείγουσες ανάγκες των εκπαιδευτικών όλων των ειδικοτήτων σε εκπαιδευτικό λογισμικό ξεκίνησε μια έρευνα (έργο SCHENE) με ερωτηματολόγια κάνοντας αρχή από το Γυμνάσιο (College). Σ΄ αυτή τη φάση (Απρίλιος – Ιούνιος 2005) οι εκπαιδευτικοί μιας τάξης (4e College) έστειλαν τις απαντήσεις τους και το Υπουργείο δημοσιοποίησε άμεσα στο διαδίκτυο τα αποτελέσματα κωδικοποιημένα. Για παράδειγμα, οι διδάσκοντες τις Φυσικές Επιστήμες θεωρούν ότι έχουν ανάγκη, κατά προτεραιότητα, από τα παρακάτω λογισμικά: Μια «Τράπεζα Επιστημονικών Δεδομένων» πάνω στο θέμα του φωτός, ένα λογισμικό για ηλεκτρικά κυκλώματα, πολυμεσικό υλικό για οφθαλμό, φάσματα κ.α.

Σχόλιο (δικό μου): Αυτό που ζήτησε το Υπουργείο Παιδείας δεν είναι τίποτα άλλο από την καταγραφή των αναγκών των διδασκόντων. Από τη λίστα των απαντήσεων είναι φανερό ότι οι διδάσκοντες γνωρίζουν πολύ καλά να διακρίνουν τι πρέπει και μπορούν να κάνουν στο εργαστήριο και στον κιμωλιοπίνακα και τι δεν μπορούν. Έτσι, κρίνουν ότι έχουν ανάγκη από ένα πολυμεσικό υλικό που αναφέρεται στην ιστορία των επιστημών, ένα λογισμικό προσομοίωσης απλών ηλεκτρικών κυκλωμάτων κατάλληλο για διερευνητική μάθηση και πειραματισμό. Επιπλέον, δεν ζητάνε καθόλου χρήσιμες διευθύνσεις στο διαδίκτυο, προτιμούν να τους δοθεί συγκεντρωμένο εκπαιδευτικό υλικό πάνω σε ένα θέμα του Προγράμματος Σπουδών (κείμενα, ντοκουμέντα, φωτογραφίες, video) και να φτιάξουν οι ίδιοι το δικό τους το μάθημα σύμφωνα με τις ανάγκες των μαθητών τους.
(βλέπε σχετική είδηση και σχόλιο στο www.dapontes.gr  Αφετηρία οι ανάγκες των εκπαιδευτικών σε Λογισμικά και όχι το ανάποδο (Ιούνιος 2005)

ε) Μήπως θα πρέπει το Υπουργείο να αναζητήσει τρόπους ώστε όλα τα σχολεία τις χώρας να αποκτήσουν «Σχολικές Ιστοσελίδες»; (βλέπε το Γαλλικό Σχέδιο για το «Ψηφιακό Σχολείο στο www.dapontes.gr )

Οι σχολικές ιστοσελίδες μπορούν να επιτελέσουν πολλαπλό ρόλο, ενημερωτικό, εκπαιδευτικό και παιδαγωγικό. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η καταγραφή της κατάστασης στο ελληνικό εκπαιδευτικό διαδίκτυο, η μελέτη και ανάλυση των αποτελεσμάτων και η υποβολή ολοκληρωμένων προτάσεων.

Οι αρμόδιοι εκπαιδευτικοί φορείς και υπηρεσίες ας ορίσουν το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των σχολικών ιστοσελίδων και η εκπαιδευτική κοινότητα θα υλοποιήσει τις αποφάσεις αυτές. Ίσως έτσι καταφέρουμε να απομακρυνθούμε από τις τελευταίες θέσεις των ευρωπαϊκών στατιστικών για τη διείσδυση των ΤΠΕ και παράλληλα να προσφέρουμε εκπαιδευτικές υπηρεσίες υψηλού επιπέδου με ποιοτικά παιδαγωγικά αποτελέσματα

(Πρόκειται για εισήγηση του Νίκου Δαπόντε, της Έφης Σχίζα και του Γιάννη Σαλονικίδη με τίτλο Σχολικές Ιστοσελίδες: Η περίπτωση των Ελληνικών Γυμνασίων στο 4ο Συνέδριο της Σύρου για τις ΤΠΕ στην Εκπαίδευση (Μάης 2007).