Η χρήση των ΤΠΕ στα σχολεία – Έκθεση Σεπ 2009

Χρήση τεχνολογικού εξοπλισμού σχολείων και του Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας του Παρατηρητηρίου για την Κοινωνία της Πληροφορίας, οι Η/Υ στα σχολεία χρησιμοποιούνται κυρίως για εκπαιδευτικούς σκοπούς, ή από το εκπαιδευτικό και διοικητικό προσωπικό των σχολικών μονάδων, ενώ σε πολύ περιορισμένο βαθμό αξιοποιούνται ως κοινόχρηστοι σταθμοί εργασίας εκπαιδευτικών και μαθητών (βλ. γράφημα 4).

gr4_sep09

Ενδιαφέρον έχει, ωστόσο, να διερευνηθεί και ο τρόπος που αξιοποιείται ο τεχνολογικός εξοπλισμός των σχολείων και συγκεκριμένα οι λόγοι πρόσβασης στο Διαδίκτυο εκπαιδευτικών και μαθητών, μέσω του Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου.

Εκπαιδευτικοί
Όπως και σε προηγούμενες μετρήσεις, κατά μέσο όρο 12 δάσκαλοι/ καθηγητές σε κάθε σχολείο χρησιμοποιούν το ΠΣΔ, ενώ μόνο το 3% των συνδεδεμένων σχολείων του δείγματος δήλωσαν πως δε διαθέτουν ούτε έναν εκπαιδευτικό που να το χρησιμοποιεί.

Από την προσωπική μου εμπειρία σε καμία περίπτωση δεν προκύπτει κάτι τέτοιο. Το ποσοστό αυτό μας λέει πως ούτε λίγο ούτε πολύ οι μισοί εκπαιδευτικοί στα μεγάλα σχολεία και σχεδόν όλοι στα μικρά χρησιμοποιούν ΗΥ!

Η συνήθης χρήση του ΠΣΔ από τους εκπαιδευτικούς – όπως προκύπτει σε όλες τις μετρήσεις ‐ αφορά κατά κύριο λόγο την έρευνα για αναζήτηση υλικού και την προετοιμασία του μαθήματος, ενώ ακολουθούν λόγοι ηλεκτρονικής επικοινωνίας, διοικητικών εργασιών αλλά και οργάνωσης προσωπικής δουλειάς (βλ. γράφημα 5). Η αξιοποίηση του ΠΣΔ για επικοινωνία με εκπαιδευτικούς του σχολείου ή άλλων σχολείων καθώς και για συνεργασία με άλλα σχολεία, γίνεται κατά κύριο λόγο στα Λύκεια της χώρας.

Προφανώς η περίφημη “ενσωμάτωση” των ΤΠΕ για παιδαγωγική χρήση των ΤΠΕ στη διδασκαλία έχει μηδενικό ποσοστό! Διότι δεν νοείται ως αξιοποίηση των ΤΠΕ η αναζήτηση εποπτικού  υλικού ή έτοιμων διαγωνισμάτων.

Το παρακάτω γράφημα παρουσιάζει τους κυριότερους λόγους χρήσης του ΠΣΔ, με τα αντίστοιχα ποσοστά για το έτος 2008.

gr5_sep09

Μαθητές
Οι μαθητές χρησιμοποιούν το ΠΣΔ σε 8 στα 10 σχολεία με τη σχετική υποδομή, ποσοστό με το οποίο διατηρείται η χρήση στα αυξημένα επίπεδα του 2007.

gr6_sep09

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των υπευθύνων εκπαιδευτικών για τους Η/Υ, η χρήση του Διαδικτύου από τους μαθητές αφορά κυρίως σε γνωριμία με τους υπολογιστές (75%), προετοιμασία εργασιών (63%) και παιχνίδια εκπαιδευτικού χαρακτήρα (25%). Επιπλέον, πολύ χαμηλή παραμένει η χρήση του ΠΣΔ από τους μαθητές για συνεργασία με άλλα σχολεία και επικοινωνία με άλλους μαθητές/ εκπαιδευτικούς (βλ. γράφημα 7).

gr7_sep09

…Κι έρχονται τα παραπάνω γραφήματα [6-7] να επιβεβαιώσουν την ανυπαρξία χρήσης των ΤΠΕ για διδακτικούς σκοπούς. Πού είναι η παιδαγωγική αξιοποίηση των πολυμέσων, τα νέα μαθησιακά περιβάλλοντα, οι συνθετικές – συνεργατικές μορφές μάθησης κλπ.;

Τα παιδιά μαθαίνουν τον ΗΥ [αυτό είναι το κουτί και παραδίπλα ο εκτυπωτής], προετοιμάζουν τις εργασίες τους [βρες πληροφορίες για τον Άγιο Δημήτριο] και παίζουν εκπαιδευτικά παιχνίδια [ας πούμε “κρεμάλα”?].

Κι όταν έρχεται η ώρα μιας ουσιαστικής δραστηριότητας, συνεργασία/επικοινωνία,  πέφτουμε στο 10%…

Από επίσημα στοιχεία του Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου, παρατηρείται ότι η εκπαιδευτική κοινότητα αξιοποιεί σημαντικά τις δυνατότητες της δεύτερης γενιάς του Διαδικτύου ή αλλιώς “web 2.0”. Ενδεικτική είναι η αποδοχή της υπηρεσίας των Εκπαιδευτικών Ιστολογίων (http://blogs.sch.gr ) που προσφέρει το ΠΣΔ σε σχολεία, εκπαιδευτικούς και μαθητές του Γυμνασίου, καθώς από τον Απρίλιο του 2008 που ξεκίνησε η υπηρεσία έχουν δημιουργηθεί πάνω από 5.000 ιστολόγια (blogs), τα οποία διαβάζονται από περισσότερους από 95.000 μοναδικούς επισκέπτες ανά μήνα. Τα Εκπαιδευτικά Ιστολόγια μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην παιδαγωγική διαδικασία και να ενισχύσουν τη διδασκαλία, λόγω της διαδραστικότητας και της δυνατότητας για ομαδική εργασία που προσφέρουν. Η δημιουργία και τήρηση ενός εκπαιδευτικού ιστολογίου σηματοδοτεί την ανάπτυξη ενός περιβάλλοντος δημοσιοποίησης ιδεών, σκέψεων, απόψεων, γνώσεων εκπαιδευτικών και μαθητών χρησιμοποιώντας τον λόγο και την εικόνα (κινούμενη ή μη) ως μέσα έκφρασης.

Ναι, όλα αυτά τα καλά με τα ιστολόγια. Πόσα όμως από τα 5.000+ είναι ενεργά; Και πόσα από τα ενεργά έχουν αξιόλογο περιεχόμενο;


gr8_sep09

Σημειώνεται ότι τα Εκπαιδευτικά Ιστολόγια επισκέπτονται κατά μέσο όρο 85.000 χρήστες μηνιαίως, με μέσο χρόνο παραμονής τα 5 λεπτά.

Ανησυχίες εκφράζουν οι γονείς για τη χρήση των Η/Υ και του Διαδικτύου

Μια σημαντική μερίδα γονέων εκφράζει ανησυχίες για τη χρήση των Η/Υ (κυρίως στο σπίτι) από τα παιδιά τους, σύμφωνα πάντα με την άποψη που εξέφρασαν στο Παρατηρητήριο για την ΚτΠ οι εκπαιδευτικοί, παρουσιάζοντας μάλιστα σημαντική αύξηση σε σχέση με το προηγούμενο έτος (36% το 2008 έναντι 28% το 2007). Οι ανησυχίες οι οποίες εκφράζονται αφορούν κατά κύριο λόγο τον υπερβολικό χρόνο ενασχόλησης με τον Η/Υ και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, ως αφορμή για παραμέληση των μαθημάτων. Επιπλέον, οι γονείς εμφανίζονται ιδιαίτερα ανήσυχοι ως προς την ενδεχόμενη έκθεση των παιδιών τους σε ιστοσελίδες με ακατάλληλο περιεχόμενο, γεγονός που οφείλεται σε μεγάλο ποσοστό στη δική τους άγνοια απέναντι στο Διαδίκτυο.

Φαντάζομαι πως το ποσοστό αυτό θα εκτιναχθεί του χρόνου, αφού θα προστεθούν άλλοι 120.000 “ανήσυχοι γονείς”, βλέπε “Ψηφιακή τάξη” παρακάτω.

Ερωτώμενοι οι εκπαιδευτικοί για τη συχνότητα έκφρασης τέτοιων απόψεων από γονείς, τα αποτελέσματα καταδεικνύουν ότι το 56% των γονέων εκφράζει «συχνά» ή «πολύ συχνά» ανησυχίες σχετικά με την ενασχόληση των παιδιών με τον Η/Υ και το Διαδίκτυο. Παρόμοιο ποσοστό (52%) κατέγραψε για τους Έλληνες γονείς και πανευρωπαϊκή μελέτη του Ευρωβαρόμετρου (Δεκέμβριος 2008), φέρνοντάς τους στην πρώτη θέση μαζί με τους Γάλλους, ως τους πλέον ανήσυχους για την προστασία των προσωπικών δεδομένων των παιδιών τους. Όπως καταδεικνύουν τα αποτελέσματα της έρευνας, το ποσοστό αυτό σχετίζεται με το χαμηλό βαθμό εξοικείωσης των Ελλήνων γονέων με το Διαδίκτυο, ενώ παρατηρείται ότι όσο αυξάνεται η χρήση του Διαδικτύου από τους γονείς, τόσο μειώνονται οι αντίστοιχοι φόβοι τους για τα νέα μέσα.

Η ανησυχία δεν οφείλεται μόνο στην άγνοια ή κυρίως σ΄αυτήν. Οφείλεται σε μεγάλο βαθμό και στην έλλειψη εξιδεικευμένης νομοθεσίας σχετικά με την προστασία προσωπικών δεδομένων, πνευματικών δικαιωμάτων κλπ [τώρα όλα αυτά στριμώχνονται στο Νόμο περί Τύπου και στο Νόμο περί Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Σημ: Μια καλή συλλογή στη διεύθυνση http://dide.flo.sch.gr/Plinet/Nomothesia-Internet/Nomothesia-Internet.html ]. Μια γρήγορη περιήγηση σε εκπαιδευτικές ιστοσελίδες θα δείξει στον καθένα πόσο λίγη σημασία δίνεται από τις ελληνικές εκπαιδευτικές ιστοσελίδες στα 2 αυτά ζητήματα. Υπάρχει έλλειμμα ενημέρωσης τόσο των εκπαιδευτικών όσο και των μαθητών και των γονιών τους.

Στο ίδιο πλαίσιο, αξίζει να αναφερθεί ότι σε 2 στα 10 σχολεία οι αρμόδιοι καθηγητές δηλώνουν πως έχει πέσει στην αντίληψή τους να έχει επιχειρηθεί η επίσκεψη σε ιστοσελίδες με ακατάλληλο περιεχόμενο από μαθητές (βλ. γράφημα 9).

gr9_sep09

Και πόσες άραγε φορές που δεν έχει πέσει στην αντίληψή τους;

Το Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο έχει λάβει ειδική μέριμνα για να προστατεύσει τους μαθητές και την εκπαιδευτική κοινότητα από το παράνομο και ακατάλληλο περιεχόμενο, μέσω της Υπηρεσίας Ελεγχόμενης Πρόσβασης στον παγκόσμιο ιστό (Web‐Filtering), απαγορεύοντας την πρόσβαση σε σελίδες που περιέχουν:

■      μηνύματα για το μίσος, τη βία και προπαγανδίζουν την επιθετική συμπεριφορά,
■      μηνύματα για την προώθηση ή τη χρήση ναρκωτικών ουσιών
■      τυχερά παιχνίδια
■      πορνογραφικό περιεχόμενο
■      ρατσιστικά μηνύματα ή προωθούν το ρατσισμό

Η υπηρεσία είναι διαφανής, δηλαδή οι χρήστες δεν μπορούν να την παρακάμψουν. Επιπλέον, το ΠΣΔ μεριμνά και για την προώθηση της ασφαλούς χρήσης του Διαδικτύου (www.sch.gr/safe) με οδηγίες και προτάσεις προς γονείς, εκπαιδευτικούς και μαθητές.

Ναι μεν, αλλά τα φίλτρα ασφάλειας συχνά αποδεικνύονται αναποτελεσματικά όταν οι μαθητές οδηγούνται σε τέτοιους τόπους μέσω αναζήτησης π.χ. του Google, όπως έχω διαπιστώσει προσωπικά.

Η μετάβαση στην «Ψηφιακή Τάξη»

Η σύγχρονη εποχή χαρακτηρίζεται από την ταχύτητα και την ένταση με την οποία εξελίσσεται η γνώση, γεγονός που προϋποθέτει, μεταξύ άλλων, τον συνεχή επαναπροσδιορισμό των πρακτικών με τις οποίες αυτή μεταδίδεται. Το σχολείο δε μπορεί να αποτελέσει εξαίρεση ενός τέτοιου δυναμικού περιβάλλοντος, καθώς αποτελεί τον χώρο όπου το παιδί λαμβάνει σε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό τα εφόδια για να αντεπεξέλθει, κοινωνικά και επαγγελματικά, σε ένα ιδιαίτερα ανταγωνιστικό περιβάλλον.

Το σύγχρονο εκπαιδευτικό περιβάλλον θέλει τις τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών να αποτελούν πλέον αναπόσπαστο εργαλείο της διαδικασίας της μάθησης, συμβάλλοντας στην αύξηση του ενδιαφέροντος των μαθητών, την ενίσχυση της ενεργού συμμετοχής και την αύξηση του βαθμού κατανόησης των μαθημάτων και της επίτευξης του προσδοκώμενου μαθησιακού αποτελέσματος.

Το πρότυπο που ακολουθήθηκε τα τελευταία δέκα και πλέον χρόνια για την ενσωμάτωση των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών στη μαθησιακή διαδικασία, σε ολόκληρη την Ευρώπη, επικεντρώθηκε στη δημιουργία εργαστηρίων ηλεκτρονικών υπολογιστών στα σχολεία. Η ανάπτυξη εφαρμογών και ψηφιακού περιεχομένου για εκπαιδευτικούς σκοπούς υπήρξε επίσης σημαντική, χωρίς, ωστόσο, τα νέα αυτά εργαλεία να ενσωματωθούν αποτελεσματικά στον τρόπο διδασκαλίας και τα προγράμματα σπουδών.

Για τη βέλτιστη αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών ως εργαλείου μάθησης, αναλαμβάνονται πλέον πιο δυναμικές πρωτοβουλίες και δοκιμάζονται νέα μοντέλα ενσωμάτωσής τους στην εκπαιδευτική διαδικασία, με κύριο χαρακτηριστικό τους ότι ο υπολογιστής:
α) ανήκει στο μαθητή και
β) βγαίνει έξω από τα όρια του σχολείου, επεκτείνοντας τη διαδικασία της μάθησης

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Πορτογαλίας, που μέσω των πρωτοβουλιών «Maggelan» και «e‐Escola», εξόπλισε μαθητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με μαθητικούς φορητούς υπολογιστές, κατάλληλα εμπλουτισμένους με εκπαιδευτικό λογισμικό. Η πρωτοβουλία αυτή αποτελεί συνιστώσα ενός γενικότερου στρατηγικού σχεδίου της χώρας για να αυξήσει τη χρήση των Η/Υ και του Διαδικτύου, να εξοπλίσει τους Πορτογάλους με τις τελευταίες τεχνολογίες και να υποστηρίξει τη συμμετοχή τους στην Κοινωνία της Γνώσης. Η Μεγάλη Βρετανία, επιχειρώντας ταυτόχρονα και τη μείωση του ψηφιακού αποκλεισμού, παροτρύνει και χρηματοδοτεί την απόκτηση Η/Υ και κατ’ οίκον σύνδεσης στο Διαδίκτυο για τις οικονομικά ασθενέστερες οικογένειες μαθητών, μετά από μια ιδιαίτερα επιτυχημένη πιλοτική υλοποίηση του προγράμματος «Home Access».

Στην Ελλάδα, στο πλαίσιο της Ψηφιακής Στρατηγικής 2006‐2013 υλοποιείται η δράση για την «Ψηφιακή Τάξη» και τη διανομή του Μαθητικού Φορητού Υπολογιστή σε 120.000 μαθητές της Α’ Γυμνασίου, ο οποίος περιλαμβάνει προεγκατεστημένο εκπαιδευτικό λογισμικό και βιβλία σε ηλεκτρονική μορφή. Στόχοι της Δράσης είναι:
•     η βελτίωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας
•     η εξοικείωση των μαθητών με τις νέες τεχνολογίες και
•     η αναβάθμιση των δεξιοτήτων των μαθητών σχετικά με τη χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή,
ενώ στα αναμενόμενα από τη δράση οφέλη συγκαταλέγονται η βελτίωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας, η παροχή ίσων ευκαιριών εκπαίδευσης σε όλους τους μαθητές και η μείωση του ψηφιακού χάσματος.

Για την “ψηφιακή τάξη” τα  ΄παμε σε άλλο σημείο.

Οι ανωτέρω δράσεις αποτελούν ένα πολύ σημαντικό πρώτο βήμα για τη διαμόρφωση της σύγχρονης «Ψηφιακής Τάξης». Ωστόσο, οποιαδήποτε εκπαιδευτική μεταρρύθμιση θα πρέπει να δώσει ιδιαίτερη βαρύτητα και στις παρακάτω βασικές συνιστώσες προκειμένου να αποκομίσει τα μέγιστα οφέλη:
1.    Την υποστήριξη της διδασκαλίας ολοένα και περισσότερων μαθημάτων με ψηφιακά μέσα, συμπεριλαμβανομένων των μαθητικών υπολογιστών, των ψηφιακών διαδραστικών πινάκων, κλπ
2.    Τη συνεχή κατάρτιση των εκπαιδευτικών σε θέματα χρήσης των νέων τεχνολογιών, προκειμένου να αμβλυνθεί το αποδεδειγμένο έλλειμμα που εμφανίζουν σε ηλεκτρονικές δεξιότητες έναντι των μαθητών.